Suy dinh dưỡng là tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng cần thiết để duy trì một cơ thể khoẻ mạnh. Thường gặp nhất là thiếu hụt protein, vitamin và các khoáng chất. Suy dinh dưỡng có thể gặp ở cả trẻ em và người lớn và thường gặp nhất ở lứa tuổi trẻ có nhu cầu dinh dưỡng cao từ 6 – 24 tháng tuổi.
Bài viết này cung cấp những thông tin cơ bản về suy dinh dưỡng, cách đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng, cách điều trị cũng như phòng ngừa suy dinh dưỡng ở trẻ em.
1. Suy dinh dưỡng là gì?
Suy dinh dưỡng được định nghĩa là tình trạng thiếu hụt năng lượng và chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể để duy trì một sức khoẻ tốt và một cơ thể khoẻ mạnh. Hậu quả của việc cơ thể không nhận đủ chất dinh dưỡng là sự suy giảm hoạt động của các cơ quan. Điều này đặc biệt cần lưu ý ở trẻ em, nhất là vào khoảng thời gian trẻ có nhu cầu dinh dưỡng cao từ 6 – 24 tháng tuổi. Suy dinh dưỡng có thể chia thành 3 loại chính
Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân
Suy dinh dưỡng thể thấp còi
Suy dinh dưỡng thể gầy còm
Suy dinh dưỡng thường gặp nhất ở lứa tuổi trẻ có nhu cầu dinh dưỡng cao từ 6 – 24 tháng tuổi.
2. Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng
Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng có thể bắt nguồn từ tình trạng bệnh tật, thói quen ăn uống và sinh hoạt, hoàn cảnh sống, điều kiện kinh tế. Có thể kể đến các nguyên nhân chủ yếu sau
Thứ nhất, các bệnh lí nhiễm trùng dai dẳng, tái đi tái lại do điều kiện kinh tế, hoàn cảnh sống thiếu thốn, kém vệ sinh dẫn đến trẻ mắc các bệnh nhiễm trùng tái đi tái lại như nhiễm trùng tiêu hoá, nhiễm trùng phổi, lao và thậm chí là HIV. Các bệnh lí nhiễm trùng làm tăng nhu cầu của cơ thể và gây cho trẻ tình trạng chán ăn, nhiễm trùng dai dẳng và tái diễn khiến suy dinh dưỡng trở nên nặng nề, trẻ lại càng dễ nhiễm trùng và mắc vào một vòng xoắn bệnh lí dai dẳng.
Thứ hai, các dị tật bẩm sinh như sứt môi chẻ vòm, hẹp môn vị, tim bẩm sinh, hội chứng Down, v.v.. góp phần khiến cơ thể kém hấp thu chất dinh dưỡng.
Thứ ba, sự thiếu kiến thức nuôi dưỡng của bà mẹ khiến cho bữa ăn nghèo nàn, không cân đối về mặt dưỡng chất cũng góp phần khiến cho trẻ bị suy dinh dưỡng
3. Hậu quả của suy dinh dưỡng
Suy dinh dưỡng có thể để lại các hậu quả nặng nề cho trẻ nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời. Các hậu quả này có thể được chia thành
Đối với suy dinh dưỡng nặng, cần đưa trẻ đến khám và điều trị nội trú ở các bệnh viện có chuyên khoa dinh dưỡng nhi để có phác đồ điều trị tối ưu nhất cho trẻ
4.2. Đối với suy dinh dưỡng nhẹ – trung bình
Có thể điều trị ngoại trú bằng cách bổ sung dinh dưỡng, thay đổi chế độ ăn, môi trường sống
Giáo dục bà mẹ về chế độ ăn phù hợp với độ tuổi cho trẻ
Trong 6 tháng đầu: bú mẹ hoàn toàn
Ăn dặm từ 6 tháng tuổi: đủ 4 ô: đạm, béo, bột, rau quả cùng với sữa mẹ tới 2 tuổi
5. Làm thế nào để phòng ngừa suy dinh dưỡng ở trẻ?
Những biện pháp cha mẹ có thể thực hiện để phòng ngừa suy dinh dưỡng cho bé
Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu
Ăn dặm đầy đủ từ 6 tháng
Đa dạng hóa thức ăn để tăng vi cường vi chất
Bổ sung sắt và folat cho mẹ khi mang thai
Bổ sung sắt và kẽm cho bé
Bổ sung kẽm cho bé sau khi tiêu chảy
Bổ sung, đa dạng hoá thực phẩm, sử dụng muối iốt
Bà mẹ cần tránh vận động nặng khi đang mang thai
Thực hành vệ sinh, rửa tay sạch sẽ cho cả bố mẹ và bé
Giữ môi trường sống của bé sạch sẽ, lành mạnh
6. Đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em
6.1. Dùng các số đo của trẻ
Các số đo bao gồm cân nặng, chiều cao của trẻ được ghi nhận và so sánh với biểu đồ chuẩn. WHO cung cấp 3 loại biểu đồ nhân trắc, quý độc giả có thể tải về tại địa chỉhttps://www.who.int/childgrowth/standards/en/
Cân nặng theo tuổi
Chỉ số này dùng để đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng thể nhẹ cân.
So sánh cân nặng theo độ tuổi của trẻ với các bách phân vị chuẩn, nếu cân nặng của trẻ nằm dưới bách phân vị thứ 3 (ứng với – 2 SD) nghĩa là trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng thể nhẹ cân.
Khi trẻ ở tình trạng suy dưỡng nhẹ cân thì tình trạng suy dinh dưỡng của trẻ có thể mới xuất hiện hoặc đã có từ lâu.
Biểu đồ cân nặng theo tuổi ở bé nam sơ sinh – 2 tuổi
Chiều cao theo tuổi
Chỉ số này dùng để đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng thể thấp còi
So sánh chiều cao theo độ tuổi của trẻ với các bách phân vị chuẩn, nếu cân nặng của trẻ nằm dưới bách phân vị thứ 3 (ứng với -2 SD) nghĩa là trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng thể thấp còi
Khi trẻ ở tình trạng suy dinh dưỡng thấp còi thì tình trạng suy dinh dưỡng này đã xuất hiện từ lâu
Biểu đồ chiều cao theo tuổi ở bé gái từ sơ sinh – 2 tuổi
Cân nặng theo chiều cao
Chỉ số này dùng để đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng thể gầy còm
Đo chiều cao của trẻ, so sánh cân nặng theo chiều cao của trẻ tương ứng với các bách phân vị chuẩn. Nếu cân nặng của trẻ nằm dưới bách phân vị thứ 3 (ứng với – 2 SD) nghĩa là trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng thể gầy còm.
Thể suy dinh dưỡng này phản ánh tình trạng suy dinh dưỡng mới xuất hiện.
Biểu đồ cân nặng theo chiều cao ở bé gái từ 2 tới 5 tuổi
6.2. Dùng biểu đồ tăng trưởng
Ghi nhận đều đặn các chỉ số nhân trắc của trẻ bao gồm cân nặng, chiều cao lên một biểu đồ tăng trưởng chuẩn. Nếu biểu đồ nằm ở dưới mức bách phân vị thứ 5 hoặc đường tăng trưởng của trẻ cắt các đường tăng trưởng chuẩn có nghĩa trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng
Một ví dụ về biểu đô tăng trưởng của bé trai từ sơ sinh tới 2 tuổi, các chỉ số nhân trắc của trẻ được ghi nhận theo các mốc thời gian và được thể hiện trên biểu đồ.
Suy dinh dưỡng là một bệnh lí tuy không còn phổ biến nhưng khó nhận biết và để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Hi vọng bài viết trên có thể trang bị cho cha mẹ những kiến thức cơ bản nhất để có thể nhận thức được tầm quan trọng của việc phòng ngừa suy dinh dưỡng cũng như hiểu được cách đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng ở con em mình để có thể phát hiện và can thiệp kịp thời, tránh những hậu quả nặng nề về sau.
Chương trình Siêu khuyến mại tháng 8 - 9/2023