Các dấu hiệu rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt

Cảm thấy mệt mỏi, chán nản, mất hứng thú trước và trong chu kỳ kinh nguyệt khá phổ biến. Các chuyên gia tin rằng việc thay đổi cảm xúc này là do sự dao động hormone trong cơ thể của người phụ nữ. Hầu hết những người phụ nữ có thể gặp một số triệu chứng cửa hôi chứng tiền kinh nguyệt (PMS) như cảm giác buồn và đau đầu. Tuy nhiên, một số người có thể gặp các triệu chứng nghiêm trọng hơn như trầm cảm trong rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt. Trong bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một số thông tin về “rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt”.

1. Rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt là gì?

Rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt (PMDD) là một rối loạn tương tự như hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS), nhưng nghiêm trọng hơn. Bạn có thể tham khảo như thế nào là hội chứng tiền kinh nguyệt ở bài viết: “Hội chứng tiền kinh nguyệt là gì? Nó kéo dài bao lâu?”

Hội chứng tiền chu kì kinh nguyệt (PMS) có thể có nhiều triệu chứng. Các bác sĩ cho rằng có đến khoảng ¾ phụ nữ có kinh nguyệt có một số dấu hiệu của hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) như them ăn, chuột sút, ủ rũ hay mệt mỏi.

Nhưng rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt (PMDD) lại khác. Hội chứng tiền kinh nguyệt gây ra những cảm xúc khó chịu đáng kể, làm ảnh hưởng đến chức năng nghề nghiệp, xã hội và các chức năng quan trọng khác của người phụ nữ.

2. Triệu chứng của rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt

Triệu chứng của rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt thường bắt đầu một tuần trước khi hành kinh và sẽ giảm dần khi có kinh, có thể hết sau khi sạch kinh. Hầu hết trong thời gian này, các triệu chứng có thể nặng nề, nhiều mệt mỏi và gây ảnh hưởng nhiều đến hoạt động sống hằng ngày như.

Các triệu chứng của rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt bao gồm:

Những triệu chứng về tâm thần

• Cảm xúc thay đổi.
• Cảm thấy buồn, dễ khóc, dễ xúc động.
• Dễ tức giận hoặc cáu gắt.
• Lo lắng.
• Mất hi vọng.
• Căng thẳng, bực bội, bứt rứt không yên.
• Khó tập trung.
• Cảm thấy không có sức lực, mất năng lượng.
• Giảm hứng thú trong các hoạt động hằng ngày hoặc sở thích.
• Mất kiểm soát.
• Mất ngủ.
• Lú lẫn.
• Đánh giá thấp hình ảnh bản thân.
• Ý tưởng tự sát.

Ứ dịch

• Sưng mắt cá chân, tay và chân.
• Tăng cân theo chu kì.
• Tiểu ít.
• Căng tức và đau vú.

Vấn đề về mắt

• Thay đổi thị trường.
• Nhiễm trùng mắt.

Triệu chứng tiêu hóa

• Đau bụng.
• Táo bón.
• Nôn ói.
• Đau và nặng vùng hông.
• Đau lưng.

Triệu chứng về da

• Mụn.
• Viêm da.
• Làm nặng hơn các rối loạn về da khác.

Triệu chứng mạch máu thần kinh

• Đau đầu.
• Chóng mặt.
• Đầu óc lâng lâng.
• Choáng váng.
• Cảm giác tê tay, tê chân, tăng nhạy cảm với các kích thích.

Khác

• Giảm ham muốn tình dục.
• Thay đổi cảm giác ngon miệng.
• Dễ bị dị ứng.

Các triệu chứng của rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt (PMDD) có thể giống như các bệnh lý y khoa khác chẳng hạn như rối loạn chức năng tuyến giáp, rối loạn trầm cảm chủ yếu, rối loạn lo âu lan tỏa. Nếu có các triệu chứng trên, bạn đến bác sĩ để được thăm khám và chẩn đoán chính xác hơn.

3. Yếu tố nguy cơ và chẩn đoán

3.1. Các yếu tố nguy cơ

Các vùng não điều hòa cảm xúc và hành vì đều có các thụ thể của estrogen, progesterone và những hormone sinh dục khác. Những hormone này ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thống dẫn truyền thần kinh, mà những hệ thống này tác động đến cảm xúc bà tư duy – điều này có thể kích hoạt rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt. Nhưng hiện tại vẫn chưa rõ lý dao tại sao một số người phụ nữ lại nhạy cảm hơn so với những người khác. Các nhà khoa học nghĩ rằng điều này liên quan đến gen nhiều hơn. Những yếu tố nguy cơ khác có thể gây ảnh hưởng đến rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt bao gồm:

• Căng thẳng, stress.
• Thừa cân.
• Béo phì.
• Tiền căn sang chấn trước đây.
• Bị lạm dụng tình dục.

Ngoài ra, điều quan trọng là phải loại trừ các nguyên nhân khác gây ra các triệu chứng tương tự rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt như trầm cảm, rối loạn khí sắc dai dẳng, lo ây hoặc nhược giáp.

Một thách thức quan trọng trong chẩn đoán rối loạn khí sắc tiền kinh nguyệt là các triệu chứng không đủ nghiêm trọng để gây ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày.

>> Tham khảo bài viết: Kiểm tra tiền sản: Các xét nghiệm gì cần làm khi mang thai?

3.2. Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt theo DSM-5

1. Trong đa số những chu kì kinh nguyệt, có ít nhất 5 triệu chứng hiện diện trong tuần cuối cùng của trước khi bắt đầu có kinh và bắt đầu cải thiện trong vòng vài ngày sau khi có kinh và trở nên bình thường hoặc mất sau sạch kinh.
2. Một hoặc nhiều tiêu chuẩn sau hiện diện
   • Cảm xúc không ổn định đáng kể (ví dụ như khí sắc thay đổi, đột nhiên buồn hoặc khóc hoặc trở nên nhạy cảm hơn với sự từ chối).
   • Bứt rứt hoặc giận dữ đáng kể hoặc gia tăng xung đột giữa người và người.
   • Khí sắc trầm, cảm giá mất hi vọng hoặc những ý nghĩ tự làm giảm giá trị bản thân.
   • Cảm giác lo âu, căng thẳng hoặc cảm giác bứt rứt không yên đáng kể.
3. Hơn hơn 1 tiêu chuẩn sau được thêm vào để đạt tổng số 5 triệu chứng khi đi kèm với những triệu chứng từ tiêu chuẩn B ở trên
   • Giảm hứng thú trong những hoạt động hằng ngày.
   • Gặp khó khăn trong việc tập trung.
   • Thờ ơ, dễ mệt mỏi, mất năng lượng đáng kể.
   • Ngủ nhiều hoặc mất ngủ.
   • Cảm giác choáng ngợp hoặc mất kiểm soát.
   • Những triệu chứng cơ thể như căng tức hoặc sưng vú, đau cơ hoặc khớp, cảm giác sưng phù hoặc tăng cân.
4. Triệu chứng gây khó chịu đáng kể hoặc gây trở ngại đối những hoạt động công việc, trường học, xã hội hoặc trong những mối quan hệ với người khác.
5. Rối loạn này không chỉ làm gia tăng triệu chứng của những rối loạn khác ví dụ như rối loạn trầm cảm chủ yếu, panic disorders, dysthymia, hoặc những rối loạn khác (mặc dù nó có thể đồng thời xảy ra với bất kì rối loạn nào).
6. Tiêu chuẩn A nên được khẳng định lại bởi những đánh giá mỗi ngày trong tương lai trong ít nhất 2 chu kì có triệu chứng. Lưu ý có thể chẩn đoán tạm thời trước khi có việc khẳng định lại.
7. Những triệu chứng này không phải do ảnh hưởng sinh lý của chất hoặc tình trạng y khoa khác.

4. Phương pháp điều trị

Mục tiêu điều trị rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt là ngăn ngừa hoặc hạn chế tối đa các triệu chứng và có thể bao gồm:

4.1. Thuốc chống trầm cảm

Những thuốc ức chế tái hấp thu serotonin khá hiệu quả với nhiều phụ nữ. Lựa chọn thuốc bao gồm SSRI (citalopram, escitalopram, fluoxetin, sertraline) và SNRI (venlafaxin), trống trầm cảm ba vòng. Nhiều nghiên cứu báo cáo rằng 60 – 90% những người phụ nữ mắc rối loạn khí sắc chu kì đáp ứng với điều trị.

Thời gian dùng

Các loại thuốc này làm giảnh các triệu chứng của rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt nhanh hơn trầm cảm, có nghĩa là phụ nữ không nhất thiết phải dùng thuốc mỗi ngày. Thay vào đó, người phụ nữ có thể dùng thuốc không liên tục, còn được gọi là liều lượng theo giai đoạn hoàng thể vì nó trùng với khoản thời gian khoảng 14 ngày bắt đầu ngay sau khi rụng trứng và kết thúc khi có kinh nguyệt. Do đó, chỉ cần dùng SSRI vào nửa sau của chu kì kinh nguyệt là đủ.

SSRI nên được dùng ít nhất trong 2 chu kì kinh nguyệt để đo lường được tác dụng của thuốc. Khoảng 15% phụ nữ không thấy thuyên giảm với những loại thuốc này sau 2 chu kì. Trong trường hợp đó, một số phương pháp điều trị thay đế được khuyến cáo.

Các tác dụng phụ

Một số phụ nữ có tác dụng phụ về tình dục khi sử dụng SSRI. Tác dụng phụ tình dục thường gặp nhất là khó đạt được cực khoái. Nếu điều này xảy ra, bạn nên sử dụng liều thấp hơn hoặc thử một loại thuốc thay thế khác trong cùng một nhóm.

4.2. Thuốc tránh thai

Một số phụ nữ mắc rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt thuyên giảm các triệu chứng khi họ dùng thuốc tránh thai. Tuy nhiên, một số phụ nữ khác lại thấy rằng, thuốc tránh thai có thể làm nặng hơn các triệu chứng của họ.

Thuốc tránh thai có thể sử dụng liên tục để tránh chu kì kinh. Để làm điều này, người phụ nữ nên uống đều đặn các viên có tác dụng tránh thai và không uống những viên thuốc sắt (nếu vỉ 28 viên) và nếu vỉ 21 viên thì bạn nên uống liên tục. Về mặt lý thuyết, uống thuốc liên tục sẽ ngăn chặn sự thay đổi hormone theo chu kì có thể ảnh hưởng đến cảm xúc.

>> Xem thêm: Cảnh giác với các nguy cơ, tác dụng phụ thường gặp khi uống thuốc tránh thai

4.3. Các phương pháp khác

Các phương pháp khác giúp giảm các triệu chứng của rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt bao gồm tập thể dục thường xuyên, các kỹ thuật thư giãn và bổ sung vitamin, khoáng chất. Các liệu pháp này giúp làm giảm các triệu chứng ở một số phụ nữ và có ít hoặc không có tác dụng phụ.

Tập thể dục

Tập thể dục thường xuyên có thể giúp giảm bớt căng thẳng, lo lắng, trầm cảm.

Liệu pháp thư giãn

Các triệu chứng của rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt có thể trở nên nặng hơn do căng thẳng, lo lắng, trầm cảm hoặc các tình trạng tâm lý khác. Hơn thế nữa, việc một người sống chung với rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt có thể ây ra một số khó khăn trong các mối quan hệ tại nơi làm việc, trường học và cuộc sống hằng ngày. Liệu pháp thư giãn có thể giúp giảm bớt căng thẳng và lo lắng trong cuộc sống hằng ngày. Các liệu pháp như thiền định, thư giãn cơ, tự thôi miên hoặc phản hồi sinh học.

Chế độ ăn

Hạn chế caffeine, tránh uống rượu và ngưng hút thuốc lá có thể giúp giảm triệu chứng.

Hãy nói cá triệu chứng với bác sĩ của bạn. Một đánh giá y khoa kỹ lưỡng có thể giúp xác định các triệu chứng bạn đang gặp phải thật sự là rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt hay không, hay là do một số tình trạng y khoa khác. Nếu bạn được chẩn đoán mắc rối loạn khí sắc tiền chu kì kinh nguyệt, bác sĩ của bạn có thể đề xuất một số phương pháp điều trị cụ thể để giúp giảm thể các triệu chứng. Mọi thông tin trên đều chỉ mang tính chất tham khảo.

Bác sĩ Nguyễn Đào Uyên Trang